Veri tabanı (database), verilerin elektronik ortamda düzenli bir şekilde depolanması, yönetilmesi ve gerektiğinde hızlıca erişilmesi için tasarlanmış sistemlerdir. Bilgisayar sistemlerinde veri depolama ve yönetiminin temelini oluşturan veri tabanları, farklı türdeki bilgilerin organize bir şekilde saklanmasını sağlar.

Veri Tabanı (Database) Nedir, Çeşitleri Nelerdir?

Önemli bilgilerin ve verilerin düzenli, güvenli ve erişilebilir bir şekilde saklandığı dijital bir sistem olan veri tabanı ile ilgili tüm merak edilenleri bu yazıda ele aldık! Kurumlar ve işletmeler için faydalı olabilecek veri tabanı türleri ve çalışma prensiplerini yakından incelemek isterseniz okumaya hemen başlayın.

1.

Veri Tabanı Ne Demek?

Elektronik olarak depolanan veri tabanı; bilgilerin düzenli, sistematik ve erişilebilir bir şekilde saklandığı dijital yapıdır. Basitçe; kullanıcılar, kurumlar veya uygulamalara ihtiyaç duydukları verileri ekleme, silme, güncelleme, analiz etme ve sorgulama imkânı sunar. Ayrıca büyük hacimli verilerin güvenli bir şekilde yönetilmesini sağlar. Örneğin; bir bankanın müşteri bilgileri, bir e-ticaret sitesinin ürün envanteri veya bir sosyal medya platformunun kullanıcı paylaşımları veri tabanlarında saklanır. Veri tabanı nedir, türleri nelerdir, neden önemlidir gibi merak edilen soruların yanıtı bu yazıda!

Veri tabanı yani database, bilgilerin düzenli bir şekilde saklandığı, gerektiğinde kolayca erişilip kullanılabildiği dijital sistemlerdir. Veri tabanı ile verilerin elektronik ortamda düzenli bir şekilde depolanabilmesi, yönetilebilmesi ve ihtiyaç halinde bunlara hızlı bir şekilde erişilebilmesi mümkün olur. Veri tabanı sistemleri verilerin yinelenmesini önleyerek depolama alanından tasarruf sağlar ve veri bütünlüğünü korur.

2.

Veri Tabanı Türleri Nelerdir?

Veri tabanları, kullanılan yapı ve saklama yöntemine göre farklı türlere ayrılır. En çok bilinen veri tabanı türlerine gelin yakından bakalım:

İlişkisel Veri Tabanı

İlişkisel veri tabanı nedir sorunuzu hemen yanıtlayalım: İlişkisel veri tabanı, verilerin tablolar halinde tutulduğu ve bu tablolar arasında ilişkiler kurularak yönetildiği veri tabanı modelidir. İlişkisel veri tabanı, birbiriyle bağlantılı bir dizi tabloda büyük miktarda bilgi depolayabilme özelliğine sahiptir. Bu modelde satırlar kaydı, sütunlarsa bir özelliği gösterir. Yani bir tablo, her alanın kendi veri türüne sahip olduğu satır ve sütunlardaki bilgilerden oluşur. İlişkisel veri tabanının öne çıkan özellikleri arasında SQL ile sorgulanabilmesi, verilerin tekrar etmeyecek şekilde düzenlenmesi ve tablolar arasında birincil anahtar ile yabancı anahtar ilişkisi kurulması; güvenli, tutarlı ve bütünlüğü koruyan bir yapı sunması yer alır. En önemli avantajları ise; verilerin düzenli ve kolay bir şekilde yönetilmesi, karmaşık ilişkilerin daha net bir şekilde modellenebilmesi, veri bütünlüğü ve güvenliğin yüksek olması, SQL sayesinde evrensel olarak kullanılabilmesidir. İlişkisel veri tabanı örneklerinden biri de şu olabilir: Bir e-ticaret sitesi için: Müşteriler tablosu: müşteri ID, ad, soyad, e-posta Siparişler tablosu: sipariş_ID, müşteri_ID, ürün_ID, tarih Ürünler tablosu: ürün_ID, ürün_adı, fiyat Burada “müşteri_ID” alanı, müşteri tablosu ile siparişler tablosu arasında ilişki kurar.

Nesne Yönelimli Veri Tabanı

Veri tabanı oluşturmak için tercih edilebilecek modellerden biri de nesne yönelimli veri tabanı. Bu model adından da anlaşılacağı gibi verilerin nesne kavramı ile saklandığı ve veri tabanı yönetiminin nesne ile yapıldığı bir modeldir. Bu yaklaşımda, veriler programlama dillerinde kullanılan nesnelerle aynı şekilde tutulur. Örneğin nesne bir araba olsun. Özellikler marka, model, renk; metotlar ise “hızlan, fren yap” olabilir. Nesne yönelimli veri tabanında bu araba, sadece tablo satırlarında duran veriler değil, aynı zamanda fonksiyonlarıyla birlikte bir bütün olarak saklanır. Bu yaklaşımın en çok öne çıkan özellikleri; veri + davranışı birlikte depolaması, karmaşık verilerin yönetilmesine elverişli olması, nesne tabanlı programlama (Java, C++, Python vb.) ile uyumlu çalışması ve nesneler arasında kalıtım, çok biçimlilik gibi OOP kavramlarını desteklemesidir. Avantajları ise; nesne tabanlı yazılımlarla doğal uyumu sayesinde geliştirme kolaylığı sunması, karmaşık veri türlerini rahat bir şekilde saklaması ve gerçek dünya varlıklarını daha doğru modelleyebilmesidir.

NoSQL Veri Tabanı

NoSQL veri tabanı, verileri tek bir merkezde tutmak yerine, birden fazla sunucuya yayarak depolar. Bu sayede büyük veri kümeleri (ör. sosyal medya gönderileri, e-ticaret kayıtları, IoT verileri) rahatça saklanır. Yük dengeleme yapılır yani milyonlarca kullanıcı aynı anda bağlansa bile sistem çökmez. Örneğin kullanıcı davranışları gibi anlık veriler için gerçek zamanlı analiz yapılabilir. En önemli avantajları büyük veri ve gerçek zamanlı uygulamalara uygun olması, esnek şema ile farklı tipte verilerin aynı tabloda tutulabilmesi, yüksek performans sunması ve kolay ölçeklenebilir olmasıdır.

Dağıtık Veri Tabanı

Dağıtık veri tabanı verilerin tek bir sunucuda değil, birden fazla fiziksel konumda saklandığı ve işlendiği veri tabanı türüdür. Bu sayede veriler farklı noktalara dağıtılır; hem performans hem de güvenilirlik artırılır. Ancak veriler her ne kadar fiziksel olarak birden fazla yerde depolansa da mantıksal olarak birbirleriyle bağlantılıdır. Dağıtık veri tabanı uygulamalarının öne çıkan özellikleri arasında; fiziksel olarak farklı yerlerde bulunan sunucuların tek bir veri tabanı gibi çalışması, kullanıcı için tek bir sistem görünümü sunması, verilerin hız ve güvenlik için çoğaltılabilir veya farklı parçalara bölünebilir olması ve arıza toleransının yüksek olmasıdır. Avantajlarıysa; kullanıcıya en yakın sunucudan veri sağlaması, bir merkez çökse bile verilere diğer merkezlerden ulaşılabilir olması, yeni sunucuların kolayca eklenebilir olması ve çok geniş hacimli veri kümelerinin rahatça yönetilir olmasıdır.

Bulut Veri Tabanı

Bulut veri tabanı modelinde veriler Platform-as-a-Service (PaaS) gibi bir bulut platformu aracılığıyla dağıtılır ve bulut hizmet sağlayıcılarının sunucularında barındırılır. Dolayısıyla verilere internet üzerinden erişilebilir ve kullanıcılar verileri kendi donanımlarında değil, uzaktaki bulut altyapısında saklar ve yönetir. Bulut veri tabanı uygulaması ile dünyanın her yerinden veriye ulaşılabilir. İhtiyaca göre depolama alanı ve işlem gücü artırılabilir ya da azaltılabilir. Sunucu kurulum, güncelleme ve bakım işlerini bulut sağlayıcı yapar. Veriler düzenli olarak yedeklenir ve böylece veri kaybı riski azalır. En önemli avantajları donanım yatırımı gerekmemesi, kullanıcının sadece kullandığı kadar ödemesi, yüksek erişilebilirlik ve performans sunması ve felaket kurtarma çözümlerinin hazır gelmesidir.

Hiyerarşik Veri Tabanı

Hiyerarşik veri tabanı, verilerin ağaç yapısı şeklinde saklandığı bir veri tabanı modelidir. Her veri öğesi, bir parent ve ona bağlı kayıtlarla organize edilir. Bu yapıda bir üst öğe birçok alt öğeye sahip olabilir ancak her alt öğe yalnızca bir üst öğeye bağlıdır. Örnek olarak bir üniversitenin veri tabanı düşünülebilir:

● Fakülte

    o Bölüm

        ▪ Öğrenci

Hiyerarşik veri tabanının öne çıkan özellikleri arasında verilerin ağaç yapısında saklanması, hızlı okuma ve erişim sağlaması ancak esnek olmaması, özellikle eski sistemlerde yaygın olarak kullanılması yer alır. Basit ve anlaşılır olması, büyük miktarda veriye hızlı erişim sunması ve veri bütünlüğünün yüksek olması bu modelin artıları olarak sıralanabilir.

Merkezi Veri Tabanı

Merkezi veri tabanı, tüm verilerin tek bir fiziksel sunucu veya lokasyonda toplandığı ve yönetildiği veri tabanı modelidir. Kullanıcılar ve uygulamalar bu merkezi sunucuya bağlanarak verilere erişir. Yani tüm veri tek bir yerde saklanır. Kullanıcılar merkezi sunucuya bağlanarak veri okuma/yazma işlemi yapar. Bu model özellikle basit ve küçük ölçekli sistemler için idealdir. Avantajları ise; yönetiminin kolay ve kontrolün merkezi olması, veri bütünlüğünün yüksek olması ve yedekleme işlemlerinin tek merkez üzerinden yapılıyor olmasıdır.

3.

Veri Tabanı Neden Önemlidir?

Veri tabanı mantığı ve veri tabanı çeşitleri genel olarak yukarıdaki gibi özetlenebilir. Peki veri tabanı işletmeler ve kurumlar açısından neden önemlidir? Veri tabanları, kurum ve işletmelerin günlük operasyonlarını etkin, güvenli ve verimli bir şekilde yönetebilmesine imkân sağlar. Örneğin verilerin düzenli ve merkezi saklanmasını mümkün kılar. Böylece tüm bilgiler tek bir sistemde toplanır ve fiziksel ya da elektronik dosyalarla çalışmaya kıyasla daha fazla güvenilirlik ve hız sağlanır. Veri tabanları sayesinde ayrıca ihtiyaç duyulan bilgiye saniyeler içinde ulaşılabilir böylece raporlama ve analiz süreleri kısalır. Bunların yanı sıra veri bütünlüğü ve güvenliği de mümkün olur. Veri tabanları ile hatalı veri girişleri ve çakışmalar minimuma indirilir. Yetki sistemi sayesinde sadece yetkili kişiler verilere erişebilir. Yedekleme ve felaket kurtarma ile veri kaybı riski azaltılır. Veri tabanı, iş zekası ve raporlama sistemleri veri tabanlarından veri çekerek stratejik kararları da destekler. Satış trendleri, stok durumu veya müşteri davranışları kolayca analiz edilebilir. Tekrarlayan işlemler otomatikleştirilebileceği için operasyonel verimlilik sunar. Ayrıca verilere hızlı erişim ve doğru analiz, daha hızlı ve etkili iş stratejileri geliştirmeyi sağlar. Bu da rekabet avantajı sunar.